आजच्या युगात, आमची संरक्षित आर्थिक स्वावलंबनेची आधारशिला म्हणून भारतीय रिझर्व बँकची महत्त्वाची माहिती आहे.
या ब्लॉग पोस्टवरती, आपण भारतीय रिझर्व बँकच्या संकेतस्थळाच्या नियमितता, कार्यक्षमता, आणि इतर महत्त्वाच्या माहितींच्या विषयावर चर्चा करणार आहोत.
आपल्या आर्थिक स्वावलंबनात नेमक्या बदलांच्या आढाव्या आणि प्रेरणा मिळविण्यासाठी ह्या माहितींची उपयुक्तता आहे.
आपल्या आर्थिक संरक्षणातील अभिवृद्धीसाठी, भारतीय रिझर्व बँकच्या नियम, अधिकार, आणि कामगिरींची जाणीव म्हणजे आपल्या आर्थिक योजनेच्या विकासातील मौखिक कडी आहे.
ह्या ब्लॉग पोस्टची पूर्व्ववर्ती, मराठीत आपला स्वागत आहे!
भारतीय रिझर्व्ह बँकेची माहिती मराठी
भारतीय रिझर्व बँक हा भारत सरकारच्या स्थापनेअनुसार याद्वारे संचालित व नियामक असणारा केंद्रीय क्रेडीट बँक, केंद्रीय बँक आणि नियामकीय निकाय आहे.
भारतासाठी केंद्रीय बँकच्या कोंसेप्टची प्रस्तावना 1771 मध्ये वॉरेन हॅस्टिंग्स ने केली होती.
केंद्रीय बँकिंगची संभावना पहिल्यांदाच 1 जानेवारी 1927 रोजी आरंभ झाली, पण ह्याची बारकामी फक्त सात वर्षांनंतर, मार्च 1934 मध्ये दर्शविली गेली.
परंतु, 1773 मध्ये केलेल्या केंद्रीय बँकिंगच्या प्रयत्नांपेक्षा, भारतातील एका बँकिंग संस्थाची स्थापना करण्याच्या प्रयत्नांचा एक दीर्घ इतिहास आहे.
त्याचबरोबर, खासगी रुपांतर बँकिंग आणि विद्यार्थी सम्बंध यांच्यावर सहसंबंधित मुद्द्यांवर बँकिंग, विशेषतः केंद्रीय बँकिंगवर, केंद्रीय बँकिंगवर धन आणि विनिमय मुद्द्यांची वाद-विवादाची मोजणी केंद्रीकृत केली जाते.
या विषयांवर अधिक लक्ष देण्यात आल्यात.
इतिहास
| प्रकार | माहिती |
|---|---|
| स्थापना | 1 एप्रिल 1935 |
| मुख्यालय | मुंबई |
| गवर्नर | शक्तिकांत दास |
| उप गवर्नर | ४ उप गवर्नर |
| संरक्षित क्षेत्र | २१.१२ लाख चौरस यूनियन बॅंक, १३.३५ लाख ग्रामीण बॅंक, ५६.३५ लाख संगटना बॅंक |
| मुद्रांकन | भारतीय रुपया (INR) |
| मुद्राच्या अधिकार | मुद्रा आणि विनियमन |
| वित्तीय आरक्षण | शुद्ध २५.३३७४ अरब रुपये, अनुकूल वित्तीय आरक्षण ६.१७७ अरब रुपये |
| निविदेशी निधी | भारतीय रुपया १.१४ अरब डॉलर |
| वित्तीय वर्ष | एप्रिल-मार्च |
| अर्थवाहिक वर्ष | २०२१-२०२२ |
| दिवस | २६० |
| आर्थिक स्तिथी | भारतीय अर्थव्यवस्था |
| उत्कृष्टता गुणवत्ता | क्रेडिट रेटिंग एजेंसी मार्केट्स अंड रिसर्च (CARE) A1+ |
1 एप्रिल 1935- रिझर्व बँक ऑफ इंडिया 1934 च्या रिझर्व बँक ऑफ इंडिया अधिनियमानुसार 1935 मध्ये स्थापित केला गेला.
रिझर्व बँक ऑफ इंडिया संरचन आणि पद्धती डॉ.
बाबासाहेब आंबेडकरच्या ‘द विश्वात रुपयाची समस्या: त्याची स्थानव आणि त्याचे समाधान’ या पुस्तकातून घेतली आणि हिल्टन यंग कमिशनला सबमिट केली.
ह्या बँकच्या मुख्याला 1926 साली रॉयल इंस्टीट्यूटच्या सिफारसानुसार स्थापित केला गेला होता.
ह्या बँकचा मूळ चिन्ह हा प्रांतातील ईस्ट इंडिया कंपनीचा असा-एक निशाणा होता – ते एक नारळ पेडचा आणि एक शेर होता.
ह्या बँकचा मुख्याला मुद्रा आणि क्रेडिट प्रणालीची कामगिरी ऑपरेट करणे, मुद्रा विचार नियमन, भारतातील मुद्राच्या स्थिरता ठेवणे, सुरक्षित स्टॉक संरचना आणि त्याच्या कार्याची सार्गर्जन करणे आणि सामान्यपणे त्याच्या कामांना सहाय्य देणे.
मुख्य गोष्टी
- 1935–1950: भारतीय रिझर्व बँक 1935 मध्ये 1934 च्या रिझर्व बँक ऑफ इंडिया अधिनियमाच्या तांत्रिक खात्यानुसार स्थापित केला गेला.
बँक स्थापना च्या कडून लायब्ररीच्या कडून संकेतस्थळ व लोणीला दिले.
ह्या बँकाचे मूळ सील ह्याल इंडिया कंपनीच्या प्रतीकाचा होता – असा नारळ पेड आणि शेर.
या बँकाच्या ठिकाणी प्रमुख मुद्रा आणि क्रेडिट प्रणालीची कामगिरी, मुद्रा विचार नियमन, भारतातील मुद्राच्या स्थिरता, सुरक्षित स्टॉक संरचना आणि त्याच्या कार्याची सार्गर्जन करणे आणि सामान्यपणे त्याच्या कामांना सहाय्य देणे असे काम करण्यात आले.
भारतीय रिझर्व बँकाची आधारशिला
भारतीय रिझर्व बँक ह्याचे मुख्य कार्य काँग्रेस्याच्या 1934 साली लागू झालेल्या RBI अधिनियमाच्या तांत्रिक नियंत्रणाखाली नजर ठेवणे आहे.
त्यातून भारतीय रुपयाची प्रक्रिया आणि आपले बँकिंग प्रणाली व्यवस्थित करणे, भारतीय बँकिंग प्रणालीचे नियमन करणे ह्याच्या प्रमुख कामांमध्ये आहे.
त्यातून, भारतीय रिझर्व बँक राष्ट्रीय स्तरावरील आर्थिक संस्थांच्या अनुशासनात डिसिप्लिन आणि कठोरपण आणि साधारणपणेची न्याय्यता घेणे यात अहम भूमिका आहे.
भारतीय रिझर्व बँकचे कार्य
भारतीय रिझर्व बँक हा भारतीय रुपयाच्या जमीन आणि पुरवठाची जिम्मेवारी घेणे आणि भारतीय बँकिंग प्रणालीचे नियमन करणे.
त्याचबरोबर, ह्या बँकाने देशाच्या मुख्य भुक्तान प्रणालीची कार्यवाही केली आणि त्याचे आर्थिक विकास वाढवण्याच्या कामात आहे.
भारतीय रिझर्व बँकने बँकनोट मुद्रा ह्या विशेष विभागांतर्गत भारतीय बँकनोट आणि सिक्के प्रकारांतरण केले आहे.
भारतीय रिझर्व बँकने नेशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया ह्याचा स्थापन केला आहे, ज्याचा पेमेंट आणि नियमन सिस्टेम भारतातील विनियमन करण्यात आला आहे.
RBI ह्याचा एका विशेष विभागातील डिपॉझिट इन्श्योरंस आणि क्रेडिट गॅरंटी कॉर्पोरेशनचे स्थापन केले आहे, ज्याचा उद्दिष्ट बँकांच्या डिपॉझिट्सची विमा प्रदान करणे आणि सर्व भारतीय बँकांना क्रेडिट सुविधा देणे आहे.
मुख्य उद्दिष्ट
भारतीय रिझर्व बँकच्या मुख्य उद्दिष्टे निम्नप्रमाणेच आहेत:
- आवश्यक असलेल्या भारतीय नोटची मुद्रात्मकन लक्ष्ये.
- भारताच्या जल संग्रहाची काळजी ठेवणे.
- भारताच्या आर्थिक स्थितीची काळजी ठेवणे.
- भारतीय मुद्रेची आणि क्रेडिटची सुरक्षा करणे.
मुख्य कार्ये
- मुद्रास्फुर्ती: मुद्रास्फुर्तीची नीति तयार करणे, कार्यान्वयन करणे आणि त्याचा मॉनिटरिंग करणे.
- उद्योगांचे आणि आर्थिक संस्थेचे नियामक आणि दृश्यप्रमाणे: देशाच्या बँकिंग आणि आर्थिक संस्थेच्या कार्याच्या सारख्या पॅरामिटर्स ठरवणे.
- निर्देशक व्यवस्थापक: राष्ट्रीय स्तरावरील पैसे आणि सेटलमेंट सिस्टमचे नियामन आणि सुरक्षा.
- संबंधित कार्ये: सार्वजनिक संकटपूर्णतेच्या कार्यातून बँकिंग आणि सेटलमेंट सिस्टमची सुरक्षा आणि सांधोळ्यांची जागा ठेवणे.
निष्कर्ष
भारतीय रिझर्व बँक याबद्दलची ह्या ब्लॉग पोस्टची निष्कर्षात्मक अंतर्गती चर्चा आपल्याला भारतीय आर्थिक प्रणालीच्या एक महत्त्वपूर्ण अंगाचे परिचय देते.
ह्या पोस्टमध्ये भारतीय रिझर्व बँकच्या स्थापनेची इतिहास, कार्ये, मुख्य क्षेत्रे, गवर्नर आणि उप गवर्नरची माहिती, वित्तीय आरक्षण, अर्थवाहिक वर्ष, दिवसांची संख्या, आर्थिक स्थिती, उत्कृष्टता गुणवत्ता याच्यावर चर्चा केली गेली आहे.
ह्या ब्लॉग पोस्टमध्ये भारतीय रिझर्व बँकच्या मुख्य गोष्टी, काम, वित्तीय स्थिती, आर्थिक वर्ष, उत्कृष्टता गुणवत्ता, अर्थवाहिक प्रदर्शन, विद्यमान संरक्षण, वित्तीय स्वच्छता, निविदेशी निधी, वित्तीय स्थिती, उत्कृष्टता गुणवत्ता, आर्थिक स्थिती, उत्कृष्टता गुणवत्ता याच्यावर चर्चा केली गेली आहे.
आपण ह्या ब्लॉग पोस्टमध्ये मिळवलेल्या माहितीवर आधारित ह्या बँकच्या महत्त्वाच्या कामांचा विश्लेषण केला आहे आणि भारतीय रिझर्व बँकच्या कार्याच्या योजनेचा विवरण दिला आहे.
ह्या ब्लॉग पोस्टमध्ये सर्वांच्या शिक्षा, अध्ययन आणि बाजार चर्चा करण्याच्या इच्छा असताना ह्या पोस्टला वाचता अवघ्या पूर्वक अभिनंदन देतो आणि त्याच्याच प्रकारे सामाजिक सामाजिक अर्थातील लवकरच्या लाभाचा आवाहन करतो.
सतत विचारले जाणारे प्रश्न
भारतीय रिझर्व बँक कोणत्या अद्ययावत नोंदणीया बॅंक आहे?
भारतीय रिझर्व बँक क्रिसिल, एम्सएफ, एचडीएफसी आणि एक्युआ विल्सन्स दरमहा नोंदणीया बॅंक आहे.
भारतीय रिझर्व बँकने आपल्या कर्मचाऱ्यांना कशी वारंवारता केली आहे?
रिझर्व बँकने त्यांच्या कर्मचाऱ्यांना मासिक मध्ये दररोज काम करण्याची वारंवारता केली आहे.
भारतीय रिझर्व बँकची भूगोलिक स्थिती कोणत्या शहरात आहे?
भारतीय रिझर्व बँकचे मुख्यालय मुंबई शहरात आहे.
रिझर्व बँकने काय कामाची देखरेख करते?
रिझर्व बँकने देशातील वित्तीय स्थिती, मध्यवर्तीकरण, बॅंकिंग सावट, नोंदणीय बॅंक वाढी, राज्यातील संघटनांची कामगार वाढ, वित्तीय स्थितीची समीक्षा, निधी व्यवस्थापन, रजिस्ट्रेशन, तब्बल, बॅंकींग वित्तीय सेवा, आणि अन्य कामांची देखरेख करते.
भारतीय रिझर्व बँकचे कामांमध्ये कोणत्या क्षेत्रात गरज आहे?
रिझर्व बँकच्या कामामध्ये संगटना बॅंक, ग्रामीण बॅंक, चौरस यूनियन बॅंक, साधारण बॅंक, तत्त्वज्ञान क्षेत्र, औद्योगिक वित्त, तथा बॅंकिंग सेवांसह काम आहे.
भारतीय रिझर्व बँकच्या उत्कृष्टता गुणवत्ता कोणते आहेत?
रिझर्व बँकच्या उत्कृष्टता गुणवत्ता क्रेडिट रेटिंग एजेंसी मार्केट्स अंड रिसर्च (CARE) A1+ आहे.
भारतीय रिझर्व बँकच्या गवर्नरची अद्ययावत सूची द्या.
भारतीय रिझर्व बँकच्या गवर्नरची अद्ययावत सूची मंगेश काश्यप, गोविंद आचार्य, आणि मायंक गुरुमुर्ती आहे.